Η εμπειρία έχει δείξει πως εκείνος που πρώτα μαθαίνει την εσπεράντο, μαθαίνει γρηγορότερα άλλες γλώσσες, εν μέρει επειδή η εσπεράντο με την ομαλή και λογική της δομή βοηθά στην κατανόηση της γραμματικής και εν μέρει επειδή η εσπεράντο, κατά κύριο λόγο, είναι βασισμένη σε διεθνείς λέξεις. 80% των ριζών (θεμάτων) των λέξεων προέρχονται από τη λατινική και τις λατινογενείς γλώσσες, αλλά ακόμα και από την αρχαία ελληνική, ρωσική, γερμανική και αγγλική. Ενα ακόμα στοιχείο που συμβάλλει στη διευκόλυνση που παρέχει η εσπεράντο κατά την εκμάθηση άλλων γλωσσών, είναι η δημιουργία θετικής διάθεσης στην εκμάθηση επειδή είναι τόσο εύκολη ώστε οι σπουδαστές της να μπορούν σε μικρό χρονικό διάστημα να έχουν απλούς διαλόγους στη γλώσσα. Η εσπεράντο παρέχει με την ευκρίνεια και τη λογική της, μία γλωσσική αίσθηση και μία καλή βάση για την εκμάθηση άλλων γλωσσών.
Υπάρχουν τουλάχιστον 1.000 οικογένειες σε όλο τον κόσμο που έχουν την εσπεράντο ως καθομιλουμένη. Αυτές οι οικογένειες έχουν κατά κανόνα προέλθει από τη συνάντηση κάποιου ζευγαριού από διαφορετικές χώρες, σε κάποια συνάντηση με αντικείμενο την εσπεράντο.
Λόγω της δομής της γώσσας δεν χρειάζεται να μάθει κάποιος τόσες πολλές λέξεις όπως συμβαίνει όταν διαβάζει κάποια άλλη γλώσσα. Από μία και μοναδική ρίζα λέξης, μπορούν να σχηματιστούν περισσότερες λέξεις με την προσθήκη συλλαβών στην αρχή και το τέλος της. Π.χ. αν προσθέσουμε το mal στην αρχή μίας λέξης, τότε σχηματίζεται το αντίθετό της.
ζεστό = | varma. |
κρύο = | malvarma. |
φως = | lumo. |
σκοτάδι = | mallumo. |
Πάρε για παράδειγμα την ελληνική λέξη πατριώτης. Στην εσπεράντο είναι δομημένη ως εξής:
sam(a) | ίδιος, όμοιος | όλα τα επίθετα λήγουν σε -a |
land(o) | χώρα | ότα τα ουσιαστικά λήγουν σε -o |
ano | κάτοικος | |
samlandano | πατριώτης | |
samurbano | ένας άνθρωπος από την ίδια πόλη | urbo = πόλη |
saminsulano | ένας άνθρωπος από το ίδιο νησί | insulo = νησί |
samlingvano | ένας άνθρωπος που μιλά την ίδια γλώσσα | lingvo = γλώσσα |
γραπτό skribo, | τα ουσιαστικά λήγουν σε -o |
γράφει skribi | τα απαρέμφατα των ρημάτων λήγουν σε -i |
γραπτώς skribe | τα επιρρήματα λήγουν σε -e |
γραμμένο skriba | τα επίθετα λήγουν σε -a |
Τα ουσιαστικά (φανερώνουν πρόσωπα, ζώα ή πράγματα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα) λήγουν πάντα σε -o
domo | σπίτι |
knabo | αγόρι |
muziko | μουσική |
skribo | γραπτό |
hundo | σκύλος |
Τα επίθετα (φανερώνουν ποιότητα, ιδιότητα του ουσιαστικού) λήγουν πάντα σε -a
granda | μεγάλος, -η, -ο |
juna | νέος, -α, -ο |
skriba | γραμμένος, -η, -ο |
La είναι το οριστικό άρθρο (που το χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε για πρόσωπο, ζώο ή πράγμα) και είναι πάντα άκλιτο.
La hundo | ο σκύλος | La hundo estas blanka (Ο σκύλος είναι άσπρος). |
La domo | το σπίτι | |
La knabo | το αγόρι | |
La tablo | το τραπέζι | |
La floro | το λουλούδι |
Αόριστο άρθρο δεν υπάρχει.
hundo | σκύλος, ένας σκύλος |
domo | σπίτι, ένα σπίτι |
Μετάφρασε:
ronda ringo | (ένα) στρογγυλό δαχτυλίδι |
rapida biciklo | (ένα) γρήγορο ποδήλατο |
forta kafo | (ένας) δυνατός καφές |
varma akvo | (ένα) ζεστό νερό |
Ο κύριος τύπος των ρημάτων (απαρέμφατο) λήγει σε -i
esti | είναι |
vidi | βλέπει |
skribi | γράφει |
Αριθμητικά:
0 | nul | |
1 | unu | |
2 | du | |
3 | tri | |
4 | kvar | |
5 | kvin | |
6 | ses | |
7 | sep | |
8 | ok | |
9 | naux | (το χ αντικαθιστά την περισπωμένη, βλ. παρακάτω Αλφάβητο) |
10 | dek | |
11 | dek unu | |
12 | dek du | |
20 | dudek | |
25 | dudek kvin | |
100 | cent | |
237 | ducent tridek sep | |
1000 | mil | |
1780 | mil sepcent okdek |
Μπορείς να μεταφράσεις αυτές τις λέξεις στα ελληνικά; Ο τονισμός είναι πάντα στη δεύτερη συλλαβή από το τέλος (παραλήγουσα). Σκέπασε τη δεξιά στήλη.
bicyklo | ποδήλατο |
butelo | μπουκάλι |
doktoro | γιατρός |
floro | λουλούδι |
florvazo | βάζο |
hospitalo | νοσοκομείο |
hotelo | ξενοδοχείο |
kafo | καφές |
karoto | καρότο |
papero | χαρτί |
pasporto | διαβατήριο |
radio | ράδιο |
telefono | τηλέφωνο |
televido | τηλεόραση |
Μερικά ακόμα στοιχεία για το πώς δημιουργούνται οι λέξεις: Με τη βοήθεια προθέματος (προσθήκη πριν από το θέμα μίας λέξης) και επιθήματος (προσθήκη στο τέλος του θέματος της λέξης για το σχηματισμό άλλης), σχηματίζονται πλήθος νέων λέξεων από το θέμα κάποιας λέξης. Παραδείγματα προθεμάτων, το mal- αποδίδει το αντίθετο
bona | καλό |
malbona | κακό |
longa | μακρύ |
mallonga | κοντό |
fermi | κλείνει |
malfermi | ανοίγει |
pli | περισσότερο |
malpli | λιγότερο |
varma | ζεστό |
malvarma | κρύο |
varmo | ζέστη |
malvarmo | παγωνιά |
Από το θέμα κάθε λέξης, μπορούν να σχηματιστούν πολλές άλλες, καμιά φορά φτάνουν και τις 50, μόνο μέσω της προσθήκης προθεμάτων και επιθημάτων. Ταυτόχρονα μειώνεται σημαντικά το σύνολο των λέξεων που πρέπει να μάθουμε. Η κατάληξη –eg δηλώνει μεγιστοποίηση ή ενδυνάμωση και η –et, δηλώνει ελαχιστοποίηση ή αποδυνάμωση. Με παρόμοιο τρόπο (προσθήκη του -j) μπορεί να σχηματιστεί ο πληθυντικός, π.χ. domo = σπίτι, domoj = σπίτια, dometo = ένα μικρό σπίτι, σπιτάκι, domego = ένα μεγάλο σπίτι. Pordo = πόρτα, pordego = μία μεγάλη πόρτα, pordeto = μία μικρή πόρτα. Varma = ζεστό, varmega = καυτό, varmeta = χλιαρό.
Το πρόθεμα re- έχει την έννοια του πάλι, ξανά, επιστροφής.
relegi | ξαναδιαβάζει (legi - διαβάζει) |
reveni | ξαναγυρίζει (veni - γυρίζει) |
Παραδείγματα του επιθέματος -id, που δηλώνει το νεογέννητο, νεογνό:
birdido | πουλάκι | (birdo - πουλί) | σύγκρ. στα αγγλικά: | bird – nestling |
hundido | σκυλάκι | (hundo - σκύλος) | “ – “ | : dog – puppy |
catido | γατάκι | (cato - γάτα) | “ – “ | : cat – kitten |
Το επίθεμα -in θηλυκό γένος.
hundino | σκύλα | |
bovino | αγελάδα | (virbovo - ταύρος) |
Ami σημαίνει ”αγαπά”. Οποιος έχει μάθει μερικά προθέματα και επιθέματα, μπορεί εύκολα να σχηματίσει νέες λέξεις.
Amo | αγάπη | (τα ουσιαστικά λήγουν πάντα σε -o) |
Amego | πάθος | (-eg δηλώνει μεγιστοποίηση, ενδυνάμωση) |
Amas | αγαπά | (-as δηλώνει ενεστώτα) |
Ekamas | να ερωτευτείς | (ek-δηλώνει κάτι που αρχίζει ή κάτι που έχει σύντομη διάρκεια) |
Ametas | αγαπά λίγο, αρέσει | (-et δηλώνει ελαχιστοποίηση, αποδυνάμωση) |
Amegas | αγαπά πολύ, θεοποιεί | (-eg δηλώνει μεγιστοποίηση, ενδυνάμωση) |
Malamas | μισεί | (mal- δηλώνει αντίθεση) |
Malametas | δεν αρέσει καθόλου | (mal- δηλώνει αντίθεση και -et δηλώνει ελαχιστοποίηση) |
Mi amas vin. | Εγώ αγαπώ εσένα |
Προσωπικές αντωνυμίες (φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου):
mi | εγώ | |
vi | εσύ | |
li | αυτός | |
sxi | αυτή | (το χ αντικαθιστά την περισπωμένη, βλ. παρακάτω Aλφάβητο) |
gxi | αυτό | (το χ αντικαθιστά την περισπωμένη, βλ. παρακάτω Aλφάβητο) |
ni | εμείς | |
vi | εσείς | |
ili | αυτοί, -ές, ά |
Η κατάληξη –a δηλώνει σε ποιον ανήκει κάτι, δηλ. Προσδιορίζει τις κτητικές αντωνυμίες:
1. (ο δυνατός τύπος της προσωπικής αντωνυμίας στη γενική χωρίς τόνο: μου, σου, του, της, μας, σας, τους)
2. (όταν θέλουμε να τονίσουμε πώς κάτι ανήκει σε κάποιον ή να ξεχωρίσουμε καλύτερα τον κτήτορα, μεταχειριζόμαστε αντίστοιχα: δικός μου, δική μου, δικό μου κ.ο.κ.)
mia | μου | |
via | σου | |
lia | του | |
sxia | της | (το χ αντικαθιστά την περισπωμένη, βλ. παρακάτω Aλφάβητο) |
gxia | its | (το χ αντικαθιστά την περισπωμένη, βλ. παρακάτω Aλφάβητο) |
nia | μας | |
via | σας | |
ilia | τους |
Μετάφρασε:
mia dentisto | ο οδοντογιατρός μου |
via letero | το γράμμα σου |
La granda tablo estas ronda | Το μεγάλο τραπέζι είναι στρογγυλό |
Estas varma kafo en la taso. | Είναι ζεστός καφές μέσα στο φλυτζάνι. |
En florvazo estas bela floro. | Σε ένα βάζο είναι ένα ωραίο λουλούδι |
Χρόνοι και εγκλίσεις ρημάτων:
-i | Απαρέμφατο(άκλιτο) | skribi | γράφει |
-as | Ενεστώτας (παρόν) | skribas | γράφω |
Παρατατικός, αόριστος, παρακείμενος | έγραφα, έγραψα, έχω γράψει | ||
-is | υπεσυντέλικος (παρελθόν) | skribis | είχα γράψει |
-os | μέλλοντας | skribos | θα γράφω, θα γράψω |
-us | δυνητικό (μπορεί να γίνει) | skribus | θα έγραφα |
-u | προστακτική (προσταγή) | skribu | γράφε |
Μετάφρασε:
Mi sidas en komforta fotelo. | Κάθομαι σε μία αναπαυτική πολυθρόνα |
Mi skribos | Θα γράφω |
Επιρρήματα (λέξεις που φανερώνουν τόπο, χρόνο, πόσο κ.ά.) σχηματίζονται με την κατάληξη -e
rapide | γρήγορα | από το rapida - γρήγορος (επίθετο) |
skribe | γραπτά, -ώς | από το skribi - γράφει |
Πληθυντικός: Η κατάληξη–j σχηματίζει τον πληθυντικό των ουσιαστικών και των επιθέτων.
bela hundo | (ένας) όμορφος σκύλος |
belaj hundoj | όμορφοι σκύλοι |
la knaboj estas junaj | τα αγόρια είναι νέα (μικρά στην ηλικία) |
Το αντικείμενο (το πρόσωπο ή το πράγμα που πηγαίνει η ενέργεια) λήγουν σε –n
La knabo vidas la hundon | το αγόρι βλέπει το σκύλο |
La knabo vidas la hundojn | το αγόρι βλέπει τους σκύλους |
La hundo vidas la knabon | ο σκύλος βλέπει το αγόρι (Επίσης: la knabon vidas la hundo) |
Τα παραθετικά των επιθέτων σχηματίζονται με pli και plej:
pli | περισσότερο (πιο, πολύ) |
plej | πολύ περισσότερο (πιο πολύ, πολύ πολύ) |
bela | ωραίος ωραίος |
pli bela | περισσότερο (πολύ, πιο) ωραίος ωραιότερος |
plej bela | πολύ περισσότερο (πιο πολύ, πολύ πολύ) ωραίος ωραιότατος |
Τα παραθετικά των επιρρημάτων σχηματίζονται επίσης με pli και plej
Rapide | γρήγορα | γρήγορα |
Pli rapide | περισσότερο (πιο, πολύ) γρήγορα | |
plej rapide | πολύ (πολύ, πιο πολύ) περισσότερο γρήγορα | γρηγορότερα |
Ο συγκριτικός σύνδεσμος -από- αποδίδεται με το ol
La domo estas pli granda ol la hundo. | Το σπίτι είναι μεγαλύτερο από το σκύλο |
Η γενική (παντά στην ερώτηση τίνος, ποιανού) σχηματίζεται με το de.
La hundo de la knabo. | Ο σκύλος του αγοριού |
Ερωτήσεις: Ολες οι ερωτήσεις σχηματίζονται με ερωτηματικές λέξεις, π.χ.
kio | τι |
kiel | πώς |
kiam | πότε |
cxu | χρησιμοποιείται σε ερωτήσεις με κατάφαση (ναι) ή άρνηση (όχι) - (το χ αντικαθιστά την περισπωμένη, βλ. παρακάτω αλφάβητο) |
Το αποφατικό μόριο –δεν- (φανερώνει άρνηση)
Ne | δεν, όχι |
Το Ne τοποθετείται πριν τη λέξη που δηλώνει άρνηση
Mi ne estas juna | Εγώ δεν είμαι νέος |
Στην εσπεράντο, η σειρά των λέξεων στην πρόταση είναι ευκολότερη απ’ ότι σε άλλες γλώσσες, όπου π.χ. συχνά η σειρά των λέξεων δηλώνει πώς έχουμε ερώτηση. Στην εσπεράντο οι ερωτήσεις αρχίζουν με ερωτηματική λέξη.
Li estas knabo. | Αυτός είναι (ένα) αγόρι |
Cxu li estas knabo? | Είναι αυτός (ένα) αγόρι; (το χ αντικαθιστά την περισπωμένη, βλ. παρακάτω αλφάβητο) |
Τα αριθμητικά είναι άκλιτα.
Στα ρήματα δεν επέρχεται αλλαγή στα πρόσωπα ή τον αριθμό (ενικό-πληθυντικό).
Δυστυχώς υπάρχει κάτι που είναι μπερδεμένο με την εσπεράντο και αυτό είναι το αλφάβητο που περιέχει έξι γράμματα με περισπωμένη. Τέτοια σύμβολα, όμως, υπάρχουν και σε άλλες γλώσσες
A, B, C, Ĉ, D, E, F, G, Ĝ, H, Ĥ, I, J, Ĵ, K, L, M, N, O, P, R, S, Ŝ, T, U, Ŭ, V, Z.
a b c ĉ d e f g ĝ h ĥ i j ĵ k l m n o p r s ŝ t u ŭ v z.
Τα γράμματα q, w, x, y δεν υπάρχουν στην εσπεράντο.
Εγώ όμως, δεν προτείνω τη χρήση των γραμμάτων με περισπωμένη, διότι γίνεται μεγάλο μπέρδεμα, π.χ. θα πρέπει να έχουμε ιδιαίτερα πληκτρολόγια για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και δεν νομίζω οι περισσότεροι να το θέλουν. Ο κόσμος έχει χρησιμοποιήσει και κατέχει έναν τύπο πληκτρολογίου. Θεωρώ ότι είναι τελείως λάθος για μία παγκόσμια γλώσσα να επιλεγεί κάποια γλώσσα που δεν είναι δυνατόν να γραφούν όλα τα γράμματά της σε ένα συνηθισμένο πληκτρολόγιο. Μεταξύ πολλών χρηστών, ιδιαίτερα του Διαδικτύου, συνηθίζεται αντί της περισπωμένης να ακολουθείται το γράμμα που παίρνει περισπωμένη με ένα x. Για παράδειγμα, καρέκλα στην εσπεράντο λέγεται seĝo, αλλά μπορεί να γραφεί segxo, όπου το x μετά το g λειτουργεί ως την ^ (=περισπωμένη) πάνω από g.
Το γράμμα x δεν υπάρχει στο αλφάβητο της εσπεράντο και παρουσιάζεται το εξής πλεονέκτημα: αν δοθεί εντολή στον ηλεκτρονικό υπολογιστή να ταξινομήσει τις λέξεις με αλφαβητική σειρά, ταξινομούνται οι λέξεις κανονικά. Το ίδιο πράγμα δεν συμβαίνει αν χρησιμοποιείται αντί του x το h, όπως κάνουν μερικοί.
Το αλφάβητο (με την αντικατάσταση της περισπωμένης από το x) γίνεται:
a b c cx d e f g gx h hx i j jx k l m n o p r s sx t u ux v z,
όπου το x έχει τη χρήση του συμβόλου για την προφορά.
Δυστυχώς αυτό είναι ένα μειονέκτημα (το μοναδικό) της εσπεράντο, αλλά τα πλεονεκτήματα είναι τόσα πολλά που μπορούμε να το αποδεχτούμε. Η εναλλακτική λύση της χρήσης κάποιας άλλης παγκόσμιας γλώσσας που δεν περιέχει γράμματα με περισπωμένη, π.χ. της interlingua, η οποία είναι και αυτή μία καλή και εύκολη διεθνής γλώσσα με θέματα λέξεων από το διεθνές λεξιλόγιο. Σκέψου πως η εσπεράντο έχει 28 γράμματα και πως κάθε γράμμα, πάντα προφέρεται με τον ίδιο τρόπο. Αν μπορείς να διαβάσεις το αλφάβητο με σωστή προφορά, μπορείς να προφέρεις σωστά και όλες τις λέξεις.
Προσωπικά δεν νομίζω ότι με το δεύτερο αλφάβητο παρουσιάζονται προβλήματα στην ανάγνωση και γραφή της εσπεράντο. Αν η εσπεράντο γίνει η μόνη κοινή γλώσσα εργασίας της ΕΕ, θα μπορούσε να συμφωνηθεί η χρήση του x μόνον ως συμβόλου προφοράς.
O Ludvig Zamenhof, έγραφε ”Οταν η γλώσσα μας γίνει επίσημα αποδεκτή από τις κυβερνήσεις των σημαντικότερων χωρών και οι κυβερνήσεις αυτές, μέσω ειδικής νομοθεσίας, εγγυηθούν για την εσπεράντο ένα σίγουρο μέλλον και χρήση της καθώς επίσης και μία ολοκληρωτική προστασία από κάθε προσωπική ιδιοτροπία και προστριβή, τότε μία επιτροπή ειδημόνων, διορισμένη μετά από πλήρη ομοφωνία των κυβερνήσεων, θα έχει το δικαίωμα, άπαξ και διά παντός, να εισάγει τις αλλαγές στα θεμέλια της γλώσσας που έχουν προταθεί, αν οι αλλαγές αυτές θεωρηθούν ότι είναι απαραίτητες, αλλά ώσπου να φθάσουμε σε αυτό το σημείο, πρέπει η Fundamento de Esperanto να παραμείνει χωρίς καμία αλλαγή...”. (Οι μοναδικοί υποχρεωτικοί κανόνες της εσπεράντο, υπάρχουν στο μικρο βιβλίο Fundamento de Esperanto.)
Η προσθήκη νέων λέξεων στην εσπεράντο προέρχεται κυρίως από δύο πηγές. Η μία είναι οι εθνικές λέξεις που έχουν διεθνή εξάπλωση και η άλλη είναι η ίδια η εσπεράντο.
Πριν κάποια νέα ρίζα ή θέμα λέξης γίνει αποδεκτή από την Lingva Komitato, έχει χρησιμοποιηθεί τόσο σε έντυπα, όσο και σε άλλα είδη λόγου και έχει ήδη αρχίσει να χρησιμοποιείται και στον καθημερινό λόγο.
Για τον κόσμο της εσπεράντο, χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, το Plena Vortaro (ένα πλήρες εικονογραφημένο λεξικό). Το λεξικό αυτό που εκδόθηκε το 1966, περέχει 15.250 ”άρθρα” . Ενα άρθρο περιέχει μία περιγραφή στην εσπεράντο πώς ένα θέμα λέξης (μόρφημα) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία νέων λέξεων και τη σημασία τους. Είναι λίγο δύσκολο να πούμε πόσες λέξεις περιέχει το λεξικό, αλλά μαντεύουμε, περί τις 107.000 λέξεις. Από το 1965 και μετά έχουν προστεθεί πολλές νέες λέξεις.
Υπάρχουν περισσότερα από 125 εξειδικευμένα λεξικά για περίπου 50 τομείς όπως π.χ. φιλοσοφία, τέχνες και τεχνολογίες.
Μέσω του συστήματος με τις προσθήκες των προθεμάτων και επιθημάτων, μπορεί εύκολα να δημιουργηθεί πλήθος νέων λέξεων. Π.χ. bo- δηλώνει συγγένεια μέσω σύζευξης. Αδελφός=Frato, αδελφή=fratino, μητέρα=patrino, κουνιάδος=bofrato, κουνιάδα=bofratino, πεθερά= bopartino κ.ο.κ.
Γιατί δεν αρέσει σε όλους να γίνει η εσπεράντο η μοναδική γλώ σσα εργασίας της ΕΕ και του ΟΗΕ; |
Περιεχόμενα | Γιατί πρέπει να μάθεις την εσπεράντο |
© Hans Malv, 2004